Fundusze sołeckie pod lupą

Drukuj
Błędne obliczenia wysokości funduszu sołeckiego, nieterminowe przekazywanie RIO uchwały rady gminy o wyodrębnieniu (bądź nie) funduszu sołeckiego, a także braki w dokumentacji oraz nieodrzucanie wniosków sołectw o przyznanie środków z funduszu, które nie spełniały wymagań ustawy o funduszu sołeckim to najczęstsze nieprawidłowości stwierdzone przez Najwyższą Izbę Kontroli, która w ubiegłym roku wnikliwie przyjrzała się funduszom sołeckim. Była to pierwsza kontrola funduszu sołeckiego dokonana przez NIK. Inspektorzy ocenili: rozdział i stopień wykorzystania środków funduszu w poszczególnych sołectwa i gminach, refundację kosztów z budżetu państwa oraz elementy kontroli wewnętrznej.
W wybranych gminach w 11 województwach kontrolerzy NIK badali nie tylko dowody księgowe potwierdzające poniesienie wydatków finansowych z funduszu sołeckiego, ale również na miejscu, w konkretnych sołectwach, oglądali realizowane lub już ukończone przedsięwzięcia sołeckie. NIK zastosowała trzystopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości i negatywna.
W województwie opolskim NIK skontrolowała m.in. gminę Korfantów, w której są 23 sołectwa. Rada Miejska podjęła uchwały w sprawie wyodrębnienia funduszu sołeckiego na lata 2010, 2011 i 2012. Wysokość funduszu wynosiła w trzech kolejnych latach odpowiednio – 249 tys. zł, 248 tys. zł i 267 tys. zł. W żadnym przypadku fundusz sołecki nie ograniczył sołectwom dochodów z mienia komunalnego. Burmistrz w określonym ustawą terminie (do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy) poinformował sołtysów o wysokości przypadających na sołectwo środków funduszu sołeckiego w latach 2010–2011. Na 2010 rok 22 sołectwa przekazały burmistrzowi w terminie (do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy) wnioski o przyznanie środków z funduszu ze wskazaniem przedsięwzięć, które chcą realizować wraz z oszacowaniem kosztów i uzasadnieniem potrzeby realizacji, natomiast sołectwo Stara Jamka dopiero 16 października 2009 roku. Już po terminowym złożeniu wniosków, w kolejnych latach cztery sołectwa złożyły łącznie pięć wniosków, w tym dwa (Przydroże Małe i Ścinawa Nyska) o zmianę zgłoszonych wcześniej przedsięwzięć, a trzy (Węża, Włostowa, Ścinawa Nyska) o zmianę zakresu zaplanowanych zajęć. Burmistrz nie odrzucił żadnego ze złożonych wniosków. W latach 2010–2011 dwa sołectwa: Stara Jamka i Piechocice nie przekazały wniosków o przyznanie środków z funduszu nie wykazując tym samym, zdaniem burmistrza, chęci realizacji inwestycji sołeckich.
NIK w wyniku kontroli stwierdził w gminie Korfantów nieprawidłowości związane z realizacją ustawy o funduszu sołeckim. Poza tym ustalił, że wszystkim 23 sołectwom w 2010 roku podano błędne informacje o wysokości środków funduszu sołeckiego przypadające na każde z nich, wskutek czego dysponowały wyższymi kwotami od faktycznie przysługujących.
Dlaczego burmistrz Korfantowa nie odrzucił w sumie sześciu wniosków o przyznanie środków funduszu sołeckiego przekazanych przez pięć sołectw po upływie terminu określonego w art. 4 ust 5 ustawy o funduszu sołeckim? I dlaczego nie rozpatrzył wniosku sołectwa Stara Jamka dotyczący przyznania środków funduszu w 2010 roku z przeznaczeniem na wyremontowanie sali w byłej szkole? Dlaczego nie został on ujęty w finansowym planie realizacyjnym gminy na rok 2010. Burmistrz wyjaśnił, że przyczyną nie zastosowania procedury określonej w art.4 ust.5 ustawy w stosunku do powyższych wniosków było potraktowanie ich jako zmiany formy przeznaczenia środków z puli funduszu sołeckiego. W przypadku sołectwa Stara Jamka, zebranie wiejskie dokonało podziału środków w dniu 25 września 2009 roku (a więc w wymaganym terminie), a niezłożenie wniosku wynikało z zaniedbań sołtysa, burmistrz zaś nie chciał z tego powodu pozbawiać całej społeczności sołeckiej możliwości skorzystania z funduszu w roku 2010. Nie odrzucił również przedłożonego wniosku sołectwa Przydroże Małe na rok 2011 na realizację trzech przedsięwzięć w wysokości 12,2 tys. zł, z których jedno dotyczyło budowy chodnika przy drodze powiatowej mimo, że nie spełniało wymogów określonych w art.1 ust.3 ustawy o funduszu sołeckim – nie było zadaniem własnym gminy. Burmistrz nie odrzucił w całości wniosku sołectwa, tylko zadanie dotyczące budowy chodnika, ponieważ odrzucając go pozbawiłby, jak podkreśla, społeczność Przydroża Małego możliwości wykorzystania środków funduszu sołeckiego, tak ważnego dla rozwoju wspólnoty wiejskiej. NIK zauważył, że przepisy ustawy o funduszu sołeckim nie przewidują możliwości odrzucenia wniosku sołectwa w części.
W latach 2010 i 2011 w gminie Korfantów wykorzystano około 90% planowanych wydatków na fundusz sołecki, w I półroczu 2012 roku (kontrola NIK odbyła się w lipcu ub. r.) – 38%. Przyczyną niepełnego ich wykorzystania było nie wykonanie zaplanowanego przez sołectwo Piechocice projektu świetlicy oraz nie zmodernizowanie sali wiejskiej przez sołectwo Wielkie Łąki.
Jedną z nieprawidłowości występujących gminie Korfantów, związaną z realizacją ustawy o funduszu sołeckim, była zmiana przedsięwzięć uprzednio zaplanowanych przez kilka sołectw na nowe. I tak w Przydrożu Małym zamiast budowy chodnika, za pieniądze z funduszu sołeckiego (5,5 tys. zł) wykonano mapę kanalizacji sanitarnej wsi potrzebną do realizacji tej inwestycji. W Ścinawie Nyskiej zakupiono z funduszu ogrodzenie do boiska sportowego, materiały budowlane i pokryto koszty ich transportu (na kwotę 14.5 tys. zł) zamiast zaplanowanego wykonania podestu do występów artystycznych do zabawy przy boisku sportowym z zadaszeniem i wyposażeniem w ławki i stoły. Burmistrz Korfantowa wyjaśnił podjęte decyzje dotyczące zmiany przeznaczenia przyznanych środków na inne cele niż pierwotnie określone we wniosku złożonym przez sołectwo tym, że pojawiało się wiele różnych interpretacji dotyczących tej kwestii. Zaś on sam podejmując decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu każdego wniosku dotyczącego takiej zmiany rozważał szczegółowo okoliczności, które wpłynęły na zmianę zaplanowanego przedsięwzięcia na nowe. Ale NIK stwierdził, że przepisy ustawy o funduszu sołeckim nie dają podstawy do zmiany wniosku sołectwa zgłoszonego zgodnie z zasadami określonymi w art. 4 tej ustawy. W konsekwencji oznacza to brak podstaw do uznania, że poniesione wydatki w obu sołectwach zostały dokonane w ramach funduszu sołeckiego.
Z aprobatą NIK spotkały się natomiast działania gminy Korfantów związane z upowszechnieniem informacji na temat zasad działania funduszu sołeckiego, jego wdrożenia i realizacji. Pracownicy urzędu, w tym inspektorzy ds. społecznych i księgowości, w kwietniu 2009 roku wzięli udział w szkoleniu nt. funduszu sołeckiego jako nowego narzędzia finansowego w gospodarce sołectwa w ramach budżetu gminy, przeprowadzonym w Opolskim Centrum Demokracji Lokalnej. Burmistrz osiem razy zorganizował dla sołtysów swojej gminy spotkania na temat funduszu sołeckiego i wskazał pracowników do kontaktów w sprawie wykorzystania funduszu w praktyce. Jednak nieprawidłowością było nie określenie w regulaminie organizacyjnym urzędu obowiązków konkretnej komórki dotyczących funkcjonowania w gminie funduszu sołeckiego. Burmistrz nie zapewnił jednak właściwego nadzoru nad rzetelnym wyliczeniem środków funduszu sołeckiego w 2010 roku i sporządzeniem wniosku o refundację części wydatków ze środków funduszu sołeckiego poniesionych w tym roku. To poskutkowało koniecznością dokonania korekty wniosku gminy dotyczącego refundacji z budżetu państwa części wydatków poniesionych w ramach funduszu sołeckiego. Gmina Korfantów w sierpniu 2011 roku otrzymała refundację z budżetu państwa w wysokości 30% zrealizowanych wydatków z funduszu sołeckiego w 2010 roku w wysokości 68 tys. zł.
W trakcie kontroli NIK przeprowadził ankietę wśród sołtysów gminy Korfantów dotyczącą zainteresowania mieszkańców sprawami ich sołectw. Sołtysi nie stwierdzili, że utworzenie funduszu sołeckiego wpłynęło na uczestnictwo mieszkańców na zebraniach wiejskich, natomiast podkreślili ogólny wzrost zainteresowania problemami ich wsi. Najwyższą frekwencję na zebraniach wiejskich odnotowali podczas wyborów sołtysów i rad sołeckich. NIK oceniła gminę Korfantów pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości funkcjonowania funduszu sołeckiego.
Po trzech latach funkcjonowania funduszu sołeckiego wyraźnie widać, które zapisy ustawy o funduszu sołeckim powinny być rygorystycznie egzekwowane przez gminę. Należy do nich m.in. art.2 ust. 1 ustawy dotyczący wyliczenia wysokości środków przypadających na sołectwo (w tym kwoty bazowej) ze zwróceniem uwagi na zapis mówiący o liczbie mieszkańców sołectwa (Lm). Chodzi o liczbę stałych mieszkańców wg stanu na dzień 30 czerwca w roku poprzedzającym rok budżetowy, określoną w oparciu o prowadzony przez gminę zbiór danych stałych mieszkańców. Kolejny często naruszany zapis ustawy to art.4 ust.2 - 4 dotyczące trybu postępowania z wnioskami sołectw zawierającymi przedsięwzięcia do realizacji na obszarze sołectwa, a szczególnie ust. 4 mówiący o tym, że z funduszu sołeckiego nie mogą być sfinansowane zadania nieujęte we wniosku o przyznanie środków funduszu sołeckiego i przyjęte do realizacji w trakcie roku budżetowego oraz ust. 5 obligujący wójta do odrzucenia wniosków złożonych przez sołtysa po upłynięciu obowiązującego terminu określonego w ustawie. NIK zwraca również uwagę, że w przypadku odrzucenia wniosku, sołtys musi zostać o tym poinformowany odrębnym pismem. Tak nie postąpiono w gminie Lipka w woj. wielkopolskim w stosunku do wniosku złożonego przez sołectwo Nowe Potulice. Sołtys został tylko poinformowany, że wniosek nie może być zrealizowany z funduszu sołeckiego i zostanie zgłoszony do realizacji w ramach budżetu gminy na rok 2010. Wójt wyjaśnił, że w jego ocenie pismo to stanowiło jednocześnie odrzucenie wniosku, a była to błędna ocena.
Po kontroli w gminach Głubczyce w woj. opolskim i Żary w woj. lubuskim NIK przypomniał, że przepisy ustawy o funduszu sołeckim nie dają burmistrzowi uprawnień do ingerowania w przeznaczenie środków funduszu sołeckiego, określone w uchwale zebrania wiejskiego, a także w prawidłowo sporządzonym wniosku, nie przewidują również rekomendacji złożonych wniosków sołectwa lub ich częściowego odrzucenia.
Ustawa o funduszu sołeckim obecnie nie przewiduje możliwości zmiany przedsięwzięć, ani przyjęcia wniosku po terminie, który jest zawity. Ale przykład gminy Korfantów i powtarzające się w wielu gminach wnioski mieszkańców o zmianę przedsięwzięć wskazują na potrzebę zmian w ustawie. Już podczas ubiegłej kadencji parlamentu podjęto próbę nowelizacji ustawy o funduszu sołeckim, której zmiany miały na celu ułatwienie dwóm sąsiadującym sołectwom podjęcia wspólnego przedsięwzięcia sfinansowanego z funduszu soleckiego, a także właśnie możliwość zmiany przeznaczenia środków funduszu sołeckiego po 30 września oraz ewentualnego przeniesienia niewykorzystanej kwoty funduszu sołeckiego na kolejny rok budżetowy. W rozmowie z Gazetą Sołecką w ubiegłym roku prezes Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów senator Ireneusz Niewiarowski, inicjator ustawy o funduszu sołeckim, podtrzymał konieczność nowelizacji ustawy podczas obecnej kadencji parlamentu, aby usprawnić dotychczasowy system wsparcia inicjatyw lokalnych w sołectwie służących poprawie warunków życia mieszkańców wsi.

Grażyna Kaniewska

Gazeta Sołecka, nr. 3(243), str. 4-5